Blog

Elektronik Atık Nedir?

Elektronik atıklar veya kısaca e-atıklar kullanım ömrünü tamamlamış elektrikli ve elektronik atıklardır. Elektronik atıklar evsel ve endüstriyel atık akışının en hızlı büyüyen segmenti olup kırılmış, hasar görmüş, demode olmuş veya kullanım ömrünü tamamlamış, içerdiği ağır metaller ile atıldığında doğayı kirleten en önde gelen varlıklardan biri olan elektronik eşyaların genel bir ifadesidir. Bu atıkların çoğu tehlikeli atıklar kapsamında değerlendirilirler; büyük hacimli olmaları ve bünyelerinde barındırdıkları insan sağlığına zararlı maddeler nedeniyle ve teknoloji kullanımının her alanda giderek artması sonucu dünya için her geçen gün büyüyen bir sorun olmaktadır. Hayatımızdan çıkaramadığımız ve çıkarmayı düşünemeyeceğimiz bilgisayar, televizyon, kablosuz iletişim araçları, ses ve görüntü kayıt cihazları, cep telefonları, yazıcılar, x-ray cihazları, mikrodalga cihazlar, diğer beyaz eşya grubundaki ürünler, küçük ev aletleri, otomatlar vb. birçok türde ürünler bu gruba girmektedir.

Elektronik Atıklar Mevzuatı

Elektrikli ve elektronik atık miktarının kontrolsüz şekilde artmasıyla önlem alınması ihtiyacı doğmuş ve Avrupa Birliği Komisyonu 2002 yılından itibaren bu konuda harekete geçmiştir. “Zararlı Maddelerin Sınırlandırılması”yla ilgili RoHS (Restriction of Hazardous Substances) Direktifi ve “Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıklarına” yönelik WEEE (Waste of Electronic and Electrical Equipment) Direktifi AB tarafından uygulanmaktadır.

RoHS, Avrupa Konseyi tarafından kabul edilen; elektronik cihaz üretiminin çevreye zarar vermemesi için, elektrikli ve elektronik ürünlerin üretiminde sağlığa zararlı maddelerin kullanımını kısıtlayan kurallardır. WEEE ise, temelde elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının ayrı toplanmasını ve geri kazanımını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle üreticilerin ömrünü tamamlayan elektrikli/elektronik ürünlerinin geri dönüşüm, geri kazanım ve parçalanabilirlik olanaklarını düşünerek tasarlanmaları hedeflenmektedir.

WEEE (European Union Directive on Waste Electrical and Electronic Equipment)2002/96/EC sayılı "Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıkları Direktifi"

WEEE Direktifi, elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının ayrı toplanmasını ve geri kazanımını zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda, üreticilerin ürünlerinin ömrünü tamamlama aşamasından da sorumlu tutulmaları esasından hareketle, söz konusu üreticilerden ürünlerini geri kazanım, geri dönüşüm ve parçalanabilirlik olanaklarını değerlendirerek tasarlamaları beklenmektedir.

WEEE kapsamındaki cihazların geri dönüşümü için bu cihazların; toplanması, hammaddelerinin ayrıştırılması veya tamir edilerek geri kazanılması hedeflenmiştir. Bu işlemleri organize etmek ve gerekli finansmanı sağlamak sorumluluğu üreticilere yüklenmiştir. Üreticiler bunu tek başlarına veya birleşerek toplu halde yapma serbestliğine sahiptir. Paralelde yürütülen RoHS standartları sayesinde çalışanların fazla miktarda zararlı maddelere maruz kalmaması sağlanarak geri dönüşüm esnasında çok özel önlemlere gerek olmayacağı ve ayrıştırma masraflarının da azalacağı düşünülmektedir. Bu işlemlerden dolayı ürün maliyetlerinde %1-2 arasında bir artış olabileceği hesaplanmıştır.

WEEE direktifine göre geri dönüşüm ve geri kazanım kapsamına giren elektrikli ve elektronik ekipman atıkları:

• Ev elektroniği (küçük cihazlar),
• IT ve haberleşme cihazları,
• Tüketici ürünleri,
• Aydınlanma ürünleri,
• Elektrik ve elektronik aletler (sabit ve büyük endüstriyel cihazlar hariç),
• Oyuncaklar, eğlence ve spor için üretilen ürünler,
• Tıbbi cihazlar (implant ürünleri ve enfeksiyon taşıyanlar hariç),
• Ölçüm ve kontrol cihazları,
• Otomatik atık cihazları,


Resim[1]:WEEE kapsamına giren ürünlerin üzerinde bulunan şekil

WEEE Kurallarının İşletilmesi:

• Üye ülkeler kendi ülkelerindeki WEEE kapsamına giren üreticileri bildirecek ve kayıt altına alınmasını sağlayacaktır.
• Perakende satıcılar sattıkları ürüne karşılık tüketicinin iade etmek istediği WEEE uyumlu elektronik eşya varsa bunu kabul etmek mecburiyetindedir (eskisini getirene indirimli yeni mal veren kampanyalar gibi). Kampanya yoksa eski ürün sıfır ücretten de iade edilebilecektir. Yeni ürün alımını gerçekleştiren müşteriye eski malı iade etmesi için 15 gün süre tanınacaktır.
• Buzdolabı, çamaşır makinesi, fırın gibi büyük ve ağır elektrikli eşyaları eve teslim eden satıcı eski eşyayı da derhal teslim almakla yükümlüdür (eğer eski eşya kullanıldığı yerden/tesisattan sökülmüş, temizlenmiş ve teslim edilmeye hazırsa). Eğer eski eşya o anda teslim alınmaya hazır değilse, tüketici eski eşyayı 30 gün içinde iade edebilecektir.
• WEEE ürünlerini teslim alabilmesi için satıcıların bir form doldurarak yerel makamlara kaydolması gerekmektedir. Ancak bu şekilde kaydı olan satıcılar eski WEEE ürünlerini yerel makamların göstereceği toplama merkezlerine dökebileceklerdir.
• Satıcılar WEEE ürünlerini yerel toplama merkezlerine dökerken ayrıca bir ücret ödemeyecektir.
• WEEE işaretli ürünlerin tüketici tarafından çöpe atılması engellenmiştir. Tüketici bu tür ürünleri kayıtlı satıcılar üzerinden toplama merkezlerine gönderebilecek, bunun için de herhangi bir masraf yapmayacaktır. WEEE ürünlerinin tüketiciler veya yetkili olmayan satıcılar tarafından çöpe atılmasını engellemek için ürünlerin üzerinde buna ilişkin bir etiket bulunacaktır.(Resim[1])

RoHS (Restriction of Hazardous Substances in electrical and electronic equipments)2002/95/EC sayılı "Bazı Zararlı Maddelerin Kullanılmasının Sınırlandırılması Direktifi"

Elektrikli ve elektronik ekipmanların bazı tehlikeli madde içeriklerinin azaltılmasını teminen yayınlanmıştır. RoHS Direktifine göre elektrikli ve elektronik ekipman atıkları ayrı toplanmış olsalar dahi içerdikleri tehlikeli maddelerden dolayı risk taşımaktadırlar. Söz konusu maddeler ise ağır metaller, PBB (çok bromlu bifenil) ve PBDE (çok bromlu difenil eteril) olarak sıralanmaktadır. RoHS Belgesi direktifi, bazı elektrikli ve elektronik eşyalarda kurşun ve kullanılan potansiyel zararlı diğer maddelerin kullanımının kısıtlamasını da içermektedir.

RoHS Kapsamına Alınan Sağlığa Zararlı Maddeler:

Aşağıdaki tabloda %ppm olarak verilen değer, üretilen toplam 1 milyon üründe bulunması gereken maksimum miktarı ve kullanım alanlarını göstermektedir (parts per million).

Cd	Kadmiyum	%0.01 ppm	Elektroliz kaplamalar, plastik malzeme, sensörler, Ni-Cd piller, kıvılcım çıkaran kontaklar
Hg	Civa	%0.1 ppm	Piller, anahtarlar, sensörler, röleler, floresan lambalar
Cr (VI)	Heksavent Kromiyum	%0.1 ppm	Krom kaplamalar
PBB	Çok Bromlu Bifenil	%0.1 ppm	Alev almayı önleyici malzeme
PBDE	Çok Bromlu Difenil Eteril	%0.1 ppm
Pb (Lead)	Kurşun	%0.1 ppm	Lehim, aktif ve pasif elektronik malzeme, terminasyon uçları, baskılı devre kaplamaları, cam, akü ve piller.

 

Elektronik onarım ve üretimde bire bir bulunan insanların en fazla etkilendikleri Kurşun, insan sağlığı için tehlike arz etmektedir. Kurşunun lehim, aktif ve pasif elektronik malzeme, baskı devre kaplamaları, akü ve pil elektrotlarında bulunması, bu alanda çalışan insanların bazı önlemler almasını gerektirmektedir. Kurşun, solunum ya da sindirim yoluyla vücuda alınabilmekte; bunun sonucunda merkezi sinir sistemi, böbrekler ve üreme sistemi etkilenebilmektedir. Yoğun miktarda alınması ise el ve ayaklarda hareket kaybı, hafıza kaybı ve kan hastalıklarına yol açabilmektedir.

RoHS Kapsamından Etkilenen Ürünler:

• Ev cihazları,
• Bilgi teknolojisi ve telekomünikasyon teçhizatı,
• Tüketici elektroniği,
• Aydınlatma montajı,
• Elektrikli aletler,
• Oyuncaklar,
• Spor ve boş zaman teçhizatı,
• Otomatik satış makineleri,
• Filaman lambalar

RoHS için standart bir işaretleme olmayıp, her firma kendisine göre bir amblem seçmiştir. Bazı firmalar "kurşunsuz" anlamında üstü çizili Pb sembolünü kullanırken, bazı firmalar da RoHS kelimesi içeren semboller kullanmaktadır.